Wist je dat … de pop het oudste speelgoed is dat er bestaat?

Neen? Wel ik ook niet. Of eerlijk gezegd ik had er eigenlijk geen idee van wanneer poppen precies zijn ontstaan. Geschiedenis is niet echt mijn beste vriend, maar poppen wel. Dus dat wou ik toch even onderzoeken. Wat ontdekte ik? Wel poppen blijken altijd al min of meer te hebben bestaan. Niet altijd onder de vorm waarin we ze de dag van vandaag kennen, behalve één soort, namelijk de lappenpop. Het toeval wil, de poppen die ik maak zijn ook een vorm van lappenpoppen. Tijd voor een beetje geschiedenis.

Geluksbrengers, grafgiften en beroemde gladiatoren in oorsprong

De eerste poppen die men terugvindt dateren van de prehistorie. Er werden toen al poppen gemaakt. Alleen was het toen niet bedoeld om mee te spelen, hoewel de kinderen dit vermoedelijk wel deden. De eerste poppen hadden een religieuze of magische functie. Het waren geluksbrengers of ze werden gebruikt om kinderen de goden of geesten te leren kennen. Deze poppen werden gemaakt uit bot, klei, vacht en hout.

Rond 2000 v.Chr. vond men poppen van klei en hout in Egyptische graven. Dit was niet alleen bij kinderen, maar ook bij volwassenen. Deze poppen waren grafgiften, maar vaak waren ze wel degelijk bedoeld om in het hiernamaals mee te spelen.

Ook in de klassieke oudheid zijn veel voorbeelden van poppen te vinden. In het oude Rome was het niet ongebruikelijk dat een kind een pop had van een beroemde gladiator. Misschien was dit wel toen al de voorloper van de huidige ‘action man’. Gladiatoren werden immers gezien als de toenmalige Messi of Ronaldo, echte ‘sport’helden. De poppen werden gemaakt uit textiel en keramiek.

Populariteit groeit tijdens de middeleeuwen

Tijdens de middeleeuwen werden poppen zo populair dat de meeste meisjes wel minstens één of meerdere poppen zullen gehad hebben. Deze poppen hadden grotendeels een volwassen uiterlijk en diende vooral als rolmodel. Ze bestonden uit verschillende soorten en materialen. De meeste poppen waren een soort van houten trekpoppen. Als je aan een touwtje trok, bewogen de armen en de benen. Het hoofd en de handen waren meestal beschilderd. Daarnaast waren er ook lappenpoppen. Zij werden gemaakt van restjes stof en vaak gevuld met zaagsel of stro. Ze waren enorm geliefd bij kinderen omdat kinderen graag zachte dingen vasthouden. Ook had je de speelpoppen, nl. de hand -of poppenkastpoppen. De grote verschillen tussen arm en rijk in die tijd is ook terug te zien aan het assortiment van middeleeuwse poppen.

Het volgende verhaaltje uit deze tijd wil ik je niet onthouden. Eind 14^de eeuw was de koning van Frankrijk, Karel VI ziek. De hofhouding wou hem opvrolijken, maar dit lukt niet. Tot op een dag de koopman Grivaldi uit Parijs aankwam met houten beelden. Deze houten beelden stelden de Romeinse keizerinnen voor. Hij vond één pop zo mooi dat hij er heel veel franken voor betaalden. De hoveling waren zo jaloers dat ze ook zo’n pop wilden en zo werd het een mode.

Groeiende meerwaarde van speelgoed

Vanaf de 16^de eeuw kun je speelgoed steeds meer terugvinden op schilderijen omdat het dan gebruikelijk werd om alledaagse voorwerpen af te beelden. In de 17^de en 18^de eeuw nam de kennis van de mechanica zodanig toe dat er ook meer bewegend speelgoed gemaakt konden worden. Tot dan toe was dat een bijzonder dure aangelegenheid die alleen was weggelegd voor zeer rijkgeboren kinderen.

Vanaf de 18^de eeuw nam de verspreiding van speelgoed enorm toe. Men begon meer en meer het belang van een goede opvoeding van kinderen in te zien als toekomstige vormgevers van de maatschappij. Hierdoor werd aan speelgoed een educatieve waard gegeven.  Met de industriële revolutie eind 18^de eeuw nam de productie van speelgoed en meer specifiek poppen dan ook enorm toe.  

Steeds meer luxe poppen

Met de komst van de industriële revolutie veranderde ook het materiaal waaruit popen werden gemaakt. Tot dan waren de poppen voornamelijk gemaakt uit hout of lappen. Aan het begin van de 19^de eeuw werd de eerste pop van was gemaakt. Ze hadden een hoofd van beschilderd papier-maché met daarover een laag was. Dit was een pop die sterk op een baby geleek. Deze poppen van was veranderde geleidelijk aan naar poppen gemaakt van porselein. Ze waren zowel onder kinderen als volwassenen populair. De wassen poppen bleven een stuk levensechter en waren ook goedkoper dan de poppen van porselein, waardoor ze heel populair werden door heel Europa en in de Verenigde Staten. Beide soorten kenden een afwisselende populariteit. Dit was echter niet voldoende. De speelgoedfabrikanten wilden meer en meer poppen maken die echt op mensen gelijken. Ze gingen op zoek naar nieuwe technieken en zo ontstonden de bewegende en sprekende poppen.  

Deze luxepoppen werden niet alleen maar verkocht in de hoogste kringen. Door de groeiende economie konden steeds meer meisjes op z’n pop hopen. Toch gold dit enkel voor de middenklasse en rijke kinderen. De enige soort pop die voor alle kinderen steeds beschikbaar lijkt te zijn geweest, was de lappenpop, al dan niet zelfgemaakt. Zelfs ondanks alle nieuwe technologieën bleef de lappenpop overeind en werden deze rond 1860 in grote getallen geproduceerd. Ze waren immers goedkoper en gemakkelijker om te maken dan hun luxueuze soortgenootjes.

Het luxevriendje tegenover lappenpop

De lappenpop was in oorsprong meer bedoeld voor het armeluismeisje. In sommige landen was deze productie net bedoeld om nog meer een onderscheid te maken tussen arm en rijk. Dit draaide echter net iets anders uit dan men had gedacht. Lappenpoppen hebben immers twee grote voordelen. Het zijn zo zachte poppen dat ze een kruising vormen tussen een pop en een knuffel. Hoe rijk of hoe arm een kind ook is, kinderen houden van zachte dingen. Een tweede voordeel is dat de lappenpoppen niet breken in tegenstelling tot hun porseleinen vriendje. Dit heeft niet alleen een enorme financiële meevaller, maar is ook belangrijk voor de veiligheid van een kind.

Na de Tweede Wereldoorlog veranderde opnieuw heel wat in de poppenwereld en maakten met poppen van plastic, rubber en vinyl. Met de komst van vinyl kon men nu ‘echt’ haar inplanten op het hoofd, waardoor ze nog levensechter werden voor kinderen. Vanaf de jaren ’70 kwamen de actiefiguren op de markt. Heel wat figuren uit tekenfilms en kinderprogramma’s kwamen via poppen tot leven.

Poppen in de 21ste eeuw

De lappenpop verloor hierdoor tijdelijk wat aan populariteit. Maar sinds de 21^ste eeuw is de lappenpop terug stevig aan het wedijveren met al zijn plastic vriendjes. Nu we meer en meer beseffen dat onze luxe leventje dat we op de aarde leiden heel wat gevolgen met zich meedraagt, stellen we alles net iets meer in vraag. Ouders gaan op zoek naar het beste voor hun kind. Hierbij willen heel wat ouders rekening houden met het milieu en gaan ze op zoek naar duurzaam, kwaliteitsvol en natuurlijk speelgoed. De productie van plastic speelgoed is niet alleen slecht voor ons milieu. Er komen heel wat schadelijke stoffen vrij die ook schadelijk zijn voor onze gezondheid. Daarnaast gaat plastic speelgoed vaak heel wat minder lang mee. Tegenwoordig zitten kinderen bijna vastgekleefd aan hun tablet, smartphone of tv. Met 1 klik of swipe gaan ze naar het volgende. Ze hoeven hiervoor weinig te doen en geraken afgestompt. Net als smartphones, tablets… laat plastic speelgoed niets aan de verbeelding over. Alles zit erop en eraan. Felle kleuren, harde geluiden en allerlei technische snufjes. Je kind hoeft maar op een knop te drukken en er begint van alles te bewegen. Een lappenpop heeft dat niet. Het laat ruimte voor de ontwikkeling van fantasie. Lappenpoppen zijn niet voorgeprogrammeerd. Een kind zal zelf zijn scenario moeten bedenken, een eigen wereld of een oplossing voor een probleem. Dit maakt kinderen weerbaarder en creatiever. Naast het feit dat het duurzaam en zeer educatief is, is het voor je kind ook erg fijn om mee te spelen. Het voelt lekker aan en de geur en de vormen zijn ook aangenaam. Voeg daar nog aan toe dat een echte lappenpop vaak een lust voor het oog is en het is duidelijk waarom dit zo eenvoudige speelgoed probleemloos overeind is gebleven.

En laat dat het net zijn waarom ‘mijn lappenpoppen’ mij zo aanspreken. Ze zijn zo aangenaam om te maken. Ik kan er al mijn liefde en creativiteit in kwijt. Als je ze dan nog eens geeft aan iemand en je ziet de twinkeling in zijn of haar ogen van jouw eigen creatie. Er bestaat voor mij niets zaliger dan dat.